Krakau, International Holocaust Remembrance Day, 27 januari. Het is bitter koud, we staan met een groep Nederlanders in de sneeuw in Auschwitz-Birkenau. De plek waar miljoenen mensen zijn vermoord. Tot dat moment heb ik het allemaal braaf aangehoord, terwijl we rond werden geleid langs de plekken met de meest verschrikkelijke verhalen. Ik hoef ze u niet te vertellen, ik leg het u niet uit. De beelden zijn onuitwisbaar in ons collectief geheugen gegrift. Maar toch, terwijl ik me er op heb voorbereid, lijkt de horror langs me af te glijden als regendruppels op een ruit.
Wellicht komt het door de Poolse gids. Zij geeft in keurig Duits een soort industriële rondleiding, met een focus op aantallen, snelheden, hoeveelheden. Dat raakt me allemaal niet. Nee, ik krijg het pas zwaar te verduren bij dat kleine zigeunermonument in die vlakte met restanten van schoorstenen en loodsen. Daar vertelt Ton Horn, de voorzitter van het gezelschap waarmee we naar Krakau zijn afgereisd, zijn eigen verhaal. Over het neefje van zijn vader dat in die laatste oorlogsjaren werd gedeporteerd naar deze plek. Ton las een deel van een gedicht waarin iemand vertrok zonder te zwaaien, om vervolgens nooit meer thuis te komen. We stonden samen zwijgend in de sneeuw en slikten. Typisch hoe trefzeker poëzie kan zijn.
De dag erna zitten we met een paar honderd mensen in de concertzaal van Krakau. Het orkest komt op, het koor volgt, dan de solisten en de dirigent. Voor de tweede keer hoor ik het Requiem for Auschwitz. Een bombastisch en heftig symfonisch werk, al snel trekt het orgel en het koor alle registers open en zingen de solisten op vol volume. De componist, de Roma-zigeuner Roger Moreno Rathgeb, gebruikte een compositie van Verdi en zette dat na lang zwoegen volledig naar eigen hand. En met effect, want keer op keer voel ik de rillingen over mijn rug.
De inwoners van Krakau laten het die avond enigszins afweten, zij worden denk ik al voldoende herinnerd aan de gruwelen uit het verleden. Gisteren was voorlopig de laatste uitvoering van dit gezelschap, op een minstens zo beladen plek: der Berliner Philharmoniker. Net als Krakau is Berlijn een plek waar de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog dagelijks terecht levend wordt gehouden. De musici speelden op nog geen twee kilometer afstand van Adolf's bunker. Hoe fraai ook gezongen, hoe mooi ook gespeeld, geen muziekstuk biedt voldoende troost.
Zie ook www.requiemforauschwitz.eu
